Everybody codes: The Micro:bit in het VO
Dorrith Pennink – Hogeschool van Amsterdam

De micro:bit is een speciaal voor het onderwijs ontwikkeld, programmeerbaar microcomputertje met meerdere sensoren en bluetoothtechnologie. Sinds in 2016 een miljoen kinderen in het Verenigd Koninkrijk een micro:bit cadeau gekregen heeft in het kader van het BBC Make it digital initiatief, heeft de ontwikkeling van lesmateriaal en het (internationale) gebruik in het onderwijs een enorme vlucht genomen.

In deze workshop wordt een beeld geschetst van de veelzijdigheid en de inpasbaarheid van de micro:bit in het VO in Nederland. Deelnemers gaan aan de slag met verschillende korte programmeeropdrachten om de laagdrempeligheid van de micro:bit aan den lijve te ondervinden.

Let op: voor deelname aan deze workshop heeft u een laptop(met USB-poort) nodig. 

Voor wie: vakoverstijgend

Warme Wetenschap

Siesja Kamphuis & Marleen van der Meer- Leerlingenprogramma Bètapartners

In deze workshop gaan de docenten kijken naar warmte. Met speciale warmtebeeldcamera’s kan warmte (infraroodlicht) in beeld worden gebracht en gaan de docenten een eigen onderzoek uitvoeren. Je leert over het spectrum van zichtbaar en onzichtbaar licht, waarom objecten stralen en hoe je de temperatuur kan afleiden aan de hand van het uitgezonden licht. Een greep uit de vele vragen die je kan stellen: waarom is je neus kouder? Isoleert je kleding wel goed? Waarom voelt metaal koud? Laat warmte ook sporen achter? En zijn led lampen inderdaad kouder dan gloeilampen? Waarom zie je die warmte zelf niet? Achter welke materialen ben je onzichtbaar voor de warmtebeeldcamera?

Aan de hand van een eigen zoektocht volgens de wetenschappelijke onderzoekscyclus leer je over energie, straling, warmte en eigenschappen van materialen.

Deze workshop wordt ook in ronde 2 aangeboden.

Voor wie: Natuurkunde, Biologie en Scheikunde, onderbouw havo en vwo

Argumenteren

Ruud Kok – Hogeschool van Amsterdam
Herbert van de Voort- Docent Natuurkunde, Scheikunde en NLT (Hyperion Lyceum)

Steeds meer vragen in boeken, toetsen en examens beginnen met ‘Leg uit…’, ‘Verklaar…’, ‘Beredeneer…’.

Met behulp van het vereenvoudigde argumentatieschema van Toulmin kunnen leerlingen aan de slag om de elementen van dat schema in een goede argumentatie te herkennen en zelf te gebruiken bij het beantwoorden van dit soort opgaven. In deze workshop wordt dit model kort besproken en gaan de deelnemers aan de slag met een aantal examenopgaven. Aan de hand van het model worden vragen geanalyseerd en besproken evenals een aantal antwoorden van leerlingen.

Voor wie: vakoverstijgend met o.a. scheikunde voorbeelden.

Alfa, bèta en gamma: een ijzersterke combinatie

Marjolein Wal – Docent Scheikunde, NLT (Gymnasium Felisenum)
Thomas van Vroonhoven – (Gymnasium Felisenum)

IJzersterk onderwijs maakt verbinding. Deze workshop gaat over hoe je verbinding kunt maken tussen bèta en vakken die niet zo voor de hand liggen: klassieke talen, geschiedenis en filosofie. In deze workshop ga je zien hoe je dat aanpakt en hoe dit soort lessen er uit kunnen zien. Aan het einde van de workshop heb je een werkvorm gemaakt die je direct in je eigen lessen kunt inzetten.

Voor wie: Exacte vakken, Klassieke talen, Geschiedenis en Filosofie.

Toegepaste Wiskunde bij Waternet

Margje Penning – Hogeschool Inholland
Jan Willem Crabbendam – Waternet

Eerst wordt een introductie gegeven over het project/probleemstelling en de te gebruiken software en data. Het project beschrijft een crisissituatie waarbij hulpdiensten ingezet moeten worden. Welke hulpdienst moet wanneer waar zijn en wat is de optimale route om daar te komen? Het project is een samenwerking tussen een overheidsbedrijf (Waternet), een hogeschool (Toegepaste Wiskunde Inholland) en verschillende middelbare scholen (MLA, SGR, Marcanti College).
Vervolgens worden de deelnemers aan het werk gezet met een opdracht waarbij voorspeld moet worden met welke oplossingen leerlingen zouden kunnen komen. Die resultaten worden vergeleken met de uitkomsten van dit jaar.

Voor wie: 4 havo en 5 Vwo, Wiskunde B (of wiskunde D), Informatica en Aardrijkskunde

Modelleren kun je leren!

Peter Uylings – Docent Natuurkunde, NLT, Wiskunde (Bonhoeffercollege)

“All models are wrong, but some are useful.”

Sinds de recente vakvernieuwing is modelleren en modelvorming meer dan ooit een must bij de bètavakken. Veel docenten ervaren echter een drempel of hebben koudwatervrees om daar in de klas regelmatig wat aan te doen. Dit ondanks dat (denken in) modellen steeds belangrijker wordt op het examen (zie domein H op het VWO).
De workshop wil deze startdrempel verlagen of wegnemen door het aanbieden van bruikbare voorbeelden met een logische opbouw op allerlei gebieden van mechanica tot quantum (!) en scheikunde.

Modelleren hoort bij Bètaonderwijs (en dus ook op het examen!), maar hoe doen we dat in de lespraktijk? In de Handreiking modelleren, die momenteel door een werkgroep van het SLO samen met de examenmakers van Cito en CvTE gemaakt wordt, wordt een doorlopende leerlijn gepresenteerd met praktische handvatten voor het hoe en wat in diverse leerjaren. Betoogd wordt dat modelleren eerder tijd bespaart dan kost, en extra winst in inzicht oplevert. Bovendien liggen tal van praktisch opdrachten voor het oprapen.
Ook scheikunde kan profiteren van de switch naar modelmatig denken. Ook hier worden direct bruikbare toepassingen gedemonstreerd.

Er is een aantal laptops beschikbaar, maar het is ook handig om zelf een ‘device’ (tablet/mobiel, laptop) mee te nemen. Daarmee kan iedereen ‘hands-on’ zien hoe snel en effectief een (soms complex) probleem met een model opgelost kan worden. Vervolgens wordt de (nog niet openbare) site van de handreiking modelleren bezocht, met aansluitend een discussie over wat er ontbreekt of er juist teveel staat: in dit stadium kunnen we nog met wensen uit het veld rekening houden.

Deelnemers aan deze workshop worden verzocht zelf een laptop of andere device mee te nemen. 

Voor wie: bovenbouw Natuurkunde, Scheikunde

Demonstreren met Niks

Ed van den Berg – Hogeschool van Amsterdam

Door een roosterwijziging heb je ineens een ander lokaal of zelfs een andere klas, het kan gebeuren. Je hebt geen demonstratieapparatuur en vindt jezelf in een kaal lokaal en ver van het cabinet. Wat kun je dan toch doen om een inspirerende les te geven met concrete voorbeelden? We gaan uit van wat er in een standaard lokaal aanwezig is, tafels, bord, krijt, ramen, stoelen, leerlingen, en de inhoud van broekzakken en tassen van leerlingen. Kun je dan toch demonstraties doen? Ja, heel veel zelfs. De aard van de demonstraties varieert. Sommige zijn om iets experimenteel te bewijzen, maar de meeste zijn bedoeld als visualisatie en motivatie. Er zijn ook enkele rollenspelen voor als leerlingen moeilijk stil kunnen zitten, of juist slaperig zijn, of wanneer de docent gewoon even iets heel anders wil doen.

De workshop start met een serie voorbeelden. Daarna gaan we zelf aan de gang met voorwerpen uit de zaal, uit onze broekzakken en tassen en wat we verder nog kunnen vinden en bedenken we hoe we de demo’s kunnen gebruiken om leerlingen te leren heen-en-weer te denken tussen verschijnselen en begrippen. Deze workshop werd eerder uitgevoerd bij Jong NVON en op de WND 2017. Mijn voorbeelden gaan vooral over natuurkunde, maar voor scheikunde en biologie zijn er ook veel mogelijkheden.

Voor wie: Natuurkunde, Scheikunde, Biologie

Plant Rover: duik in de combinatie van groen en techniek

Petra Krab – Seed Valley

Seed Valley wil havo- en vwo-leerlingen stimuleren om in de combinatie van groen en techniek te duiken. Aan enthousiasme en ideeën ontbreekt het niet op de scholen, maar een proefopzet loopt soms vast op gebrek aan ruimte, goed licht en faciliteiten. De Plant Rover VERY DISCO is ontwikkeld om plantenproeven het klaslokaal in te brengen. Het is een mobiele experimenteerruimte waarin planten onder LED-verlichting worden geplaatst. De kar kan in een hoek van het biologielokaal of de technasiumwerkplaats staan, of waar ook maar een stopcontact is. Met hun smartphone of GoPro camera kunnen leerlingen het experiment vastleggen.

We nemen een Plant Rover kar met verschillende soorten LED-verlichting en plantmateriaal mee. Aan de hand van voorbeelden willen wij de mogelijkheden laten zien.

Voor wie: 5 havo en 6 vwo, Biologie, Scheikunde, Natuurkunde, O&O

Workshop voor schoolleiders (LET OP: workshop duurt 2 rondes)

Agnes Kemperman- Bètapartners
Marieke Wolthoff – PBT

Dit jaar staat de workshop voor schoolleiders in het teken van de samenwerking binnen de school, met een specifieke focus op het mogelijk maken/stimuleren van docentprofessionalisering. Omdat daarbij ook de conrectoren en de teamleiders betrokken zijn, willen wij ook hen specifiek uitnodigen voor deze workshop. Verder kan het interessant zijn om deze workshop te volgen met meerdere deelnemers van één school.
In deze workshop nemen we de samenwerking rondom het thema docentprofessionalisering binnen de school met u onder de loep. Deze workshop richt zich, aan de hand van een samenwerkingsmodel/reflectietool en een kaartspel, op het faciliteren van een verdiepend gesprek. De uitwisseling die plaatsvindt, geeft u handvatten voor het nog beter maken van de samenwerking op uw school gericht op docentprofessionalisering.

Voor wie: schoolleiders

Let op. Deze workshop duurt 2 uur en zal verder gaan in ronde 2. Wanneer u kiest voor deze workshop kiest u voor dezelfde workshop in de tweede ronde. 

Veiligheid en communicatie in de les (TOA-workshop)

Marco Metselaar – Spinoza Lyceum

Deze workshop gaat niet zozeer over de discussie wat het maximum aan leerlingen moet zijn om een practicum op een veilige manier te kunnen doen. Het gaat er meer om hoe je als TOA om kunt gaan met bepaalde (lastige) situaties. Een docent wil bijvoorbeeld per se een practicum doen terwijl jij je dat als TOA niet ziet zitten (met die groep). Hoe communiceer je daar over? Geeft dat spanningen in een sectie? Naast de communicatie met de docent zal ook aandacht besteed worden aan de relatie TOA en leerling. Wat doe je in bepaalde situaties? Wat is goed en wat is minder goed?

In de workshop worden een drietal casussen behandeld en is er ruimte voor een eigen inbreng. De workshop wordt afgesloten met een aantal stellingen waarop iedereen kan reageren. Het gaat dus om praktijksituaties waarvan je van elkaar kunt leren. Deze praktijksituaties zijn zowel voor TOA’s scheikunde, natuurkunde als biologie.

Voor wie: Scheikunde, Natuurkunde en Biologie TOA’s van alle leerjaren en niveau’s

Onderzoeken via demonstratie-experimenten

Wouter Spaan – Hogeschool van Amsterdam

Onderzoeksvaardigheden krijgen op alle niveaus en in alle klassen steeds meer nadruk. Zo besteedt de kennisbasis natuurwetenschappen en technologie er bijvoorbeeld uitgebreid aandacht aan. Een flink aantal methodes biedt tegenwoordig onderzoekspractica aan. Je kunt ook heel goed aandacht besteden aan onderzoeksvaardigheden via demonstratie-experimenten. Dat heeft als voordeel dat je eenvoudiger de aandacht kunt richten op het gewenste aspect en dat je als docent over het algemeen vaardiger bent in het werkend krijgen van een opstelling. Daarnaast kun je op deze wijze leerlingdiscussies soepeler faciliteren en in goede banen leiden.

In deze workshop geven we een aantal voorbeelden hoe je aandacht kunt schenken aan verschillende aspecten van onderzoek doen en de empirische cyclus met behulp van demonstratie-experimenten. Daarnaast ga je zelf (kort) aan de slag met het omwerken van één van je demo’s naar een onderzoeksmatigere manier.

Voor wie: docenten Natuurkunde en TOA’s van alle leerjaren en niveau’s

OneNote als digitale leeromgeving

Ruud Glas – Vellesan College 

OneNote is een programma dat in het softwarepakket zit van Microsoft (naast Word, Excel etc.). Als de leerlingen via school de beschikking hebben over een Microsoft-pakket is OneNote een zeer geschikt medium om als leeromgeving te gebruiken. Je kan er flipping the classroom mee toepassen, direct zien wat leerlingen doen en hier feedback op geven, gedifferentieerd lesgeven, opdrachten klaarzetten, samenwerkingsopdrachten uitvoeren en meer.

Na een korte introductie (+/- 10 min) zullen we praktisch aan de slag gaan met het zelf maken van een OneNote-omgeving. Om alles vlot te laten verlopen is het handig als de deelnemers een eigen device meenemen en hierop al OneNote geïnstalleerd hebben.

Voor wie: vakoverstijgend, voor alle leerjaren en niveau’s

(handig als leerlingen in de klas over een digitaal device beschikken: iPad oid)

Mobiel meten in een drugslab

Jetty Middelkoop en Marieke van Staaveren – Brandweer Amsterdam-Amstelland

In deze sessie bootsen we een voorbeeld van een drugsproductielocatie na. Met behulp van de beschikbare meetapparatuur moeten de deelnemers een plan opstellen om de locatie veilig te ontmantelen.

Deelnemers maken kennis met mobiele meetmethoden en doen ervaring op met de praktische toepassingen ervan. Terwijl de deelnemers de drugslocatie ontmantelen, krijgen ze theoretische uitleg over het proces, gevaarlijke stoffen en meetapparatuur.

Voor wie: vwo, Scheikunde, NLT

De chemie van olieverfschilderijen

Joen Hermans – Rijksmuseum

Achter schilderijen schuilt meer chemie dan je denkt. Redox-, polymerisatie-, zuur-base- en neerslagreacties zijn enkele voorbeelden van chemie die bij het maken en ouder worden van schilderijen plaatsvinden.

We starten met een introductie over chemische processen in olieverf en het onderzoek dat bij het Rijksmuseum plaatsvindt. Vervolgens besteden we kort aandacht aan de webpagina van het Rijksmuseum speciaal voor scheikundeleraren die binnenkort online gaat, waarbij tien schilderijen chemisch belicht zijn. Daar vind je achtergrondinformatie, lesmateriaal, illustraties, voorbeeldvragen en experimenten voor het gebruik van schilderijen tijdens de scheikundeles. Tijdens de workshop zullen we één schilderij uitlichten.

In deze workshop gaan deelnemers zelf aan de slag met het lesmateriaal van het Rijksmuseum, bijvoorbeeld door het bedenken/antwoorden van proefwerkvragen, het opbouwen van een les, of het doen van (demonstratie-)experimenten.

Voor wie: bovenbouw Scheikunde

Crowdpainting met blauw en rood

Kees Temme- Vaksteunpuntcoördinator Wiskunde 

Deze workshop begint met een schilderdemonstratie en een exposé van de achterliggende wiskunde (Complexe dynamica, Juliaverzamelingen). In het tweede deel krijgen deelnemers die een laptop met GeoGebra meenemen instructies om zelf te schilderen. Anderen puzzelen met opgaven om de wiskunde beter te begrijpen.

Hoe gaat crowdpainting in zijn werk?

Neem met een miljoen mensen plaats op een vlak met assenstelsel en  laat elk de volgende reis maken:

1. Beweeg op de halflijn vanuit de oorsprong. Stop als je afstand tot de oorsprong het kwadraat is van de beginafstand.

2. Hou je vast aan de halflijn en roteer deze om de oorsprong totdat de hoek met de positieve -as verdubbeld is.

3. Spring één eenheid naar links.

4. Begin opnieuw bij stap 1).

Hoewel deze workshop een wiskundig karakter heeft zijn docenten van andere vakken van harte uitgenodigd. Iedereen die bereid is te kwadrateren, te draaien en te verplaatsen kan het prima volgen!

Voor wie: Wiskunde, maar andere vakken van harte welkom!

Wereldwad: de kracht van natuurbeelden in het onderwijs

Rolf Schreuder – Wereldwad

Het Waddengebied: een prachtig, dynamisch en groots UNESCO werelderfgoed. De kraamkamer van leven en rustplaats van vele diersoorten, en tegelijkertijd een extreem leefgebied waar het overleven is op de grens van water en land.

Filmmaker Ruben Smit neemt je in dit educatieproject mee op reis door het Waddengebied en brengt in korte filmfragmenten het ecosysteem in beeld als nooit tevoren. Met de nieuwste filmtechnieken (zoals zelfgebouwde drones, onderwatercamera’s en microscoopfilmen) en met adembenemende beelden laat hij jou en je leerlingen zien wat vaak onzichtbaar is. We reizen langs de diverse ecotopen en hun bewoners. Van strand tot duin, van kwelder tot plaat, van geul tot rif leren we soorten en hun onderlinge relaties kennen. Van heel kleine organismen onder aan de voedselketen als kiezelwieren en schelpdieren tot aan de slechtvalk en de grijze zeehond boven in de voedselketen.

Via een slimme online omgeving voor in en buiten de klas zijn alle leerbegrippen in films verpakt en te vinden in bijbehorend lesmateriaal voor het onderwijs. Daarnaast hebben we plannen voor het ontwikkelen van een NLT-module Werelderfgoed Waddenzee, die raakt aan Biologie en Aardrijkskunde maar ook aan Economie.

In deze workshop maak je kennis met de losse filmfragmenten, de opdrachten daarbij en maken we een start met de opzet van de NLT-module. Docenten van alle bovengenoemde vakken zijn welkom, zowel zij die actief willen meedenken over de NLT-module als zij die zich willen laten verwonderen over de schoonheid van het Waddengebied en dat graag overbrengen op hun leerlingen.

Voor wie: Biologie, NLT, Aardrijkskunde (Economie)

Ontwikkelen van SE vragen en nieuwe contexten voor het vak scheikunde

Renate Boxem – vaksteunpuntcoördinator Scheikunde

Deze workshop is een kick-off.

Vanuit het landelijk vaksteunpunt scheikunde hebben we subsidie gekregen om twee DOTs te starten:

1.Ontwikkelen van nieuw contextrijk lesmateriaal – We zoeken vier deelnemers die passie hebben voor scheikunde en graag de diepte in willen duiken om een interessante, hedendaagse en uitdagende context om te zetten in lesmateriaal voor middelbare scholieren HAVO/VWO bovenbouw. Geen lange modules, maar een korte lessenseries van 2-5 lessen. Bezoek aan een lab/wetenschapper of bedrijf behoort tot de mogelijkheden om de context goed uit te diepen. Voor de deelnemers aan de DOT is een financiële vergoeding beschikbaar.

2.Ontwikkelen van SE opgaven/practica – Veel docenten gebruiken oude CE opgaven voor hun schoolexamens en daarmee doen ze de leerlingen tekort in het toetsen van specifieke SE kennis. Alle vaksteunpunten in Nederland gaan een aantal nieuwe SE vragen ontwikkelen die beschikbaar worden gesteld voor docenten middels een landelijke database.

Tijdens deze workshop gaan we gezamenlijk vorm geven aan de inhoud en uitvoering van deze DOTs en bepalen we wat we nodig hebben om de DOTs tot een succes te brengen. Deze DOTs zullen in het kalenderjaar 2018 worden uitgevoerd.

Voor wie: bovenbouwdocenten havo en vwo Scheikunde die geïnteresseerd zijn om deel te nemen aan één van deze DOTs 

Workshop voor schoolleiders (LET OP: workshop duurt 2 rondes)

Agnes Kemperman- Bètapartners
 Marieke Wolthoff – PBT

Dit jaar staat de workshop voor schoolleiders in het teken van de samenwerking binnen de school, met een specifieke focus op het mogelijk maken/stimuleren van docentprofessionalisering. Omdat daarbij ook de conrectoren en de teamleiders betrokken zijn, willen wij ook hen specifiek uitnodigen voor deze workshop. Verder kan het interessant zijn om deze workshop te volgen met meerdere deelnemers van één school.
In deze workshop nemen we de samenwerking rondom het thema docentprofessionalisering binnen de school met u onder de loep. Deze workshop richt zich, aan de hand van een samenwerkingsmodel/reflectietool en een kaartspel, op het faciliteren van een verdiepend gesprek. De uitwisseling die plaatsvindt, geeft u handvatten voor het nog beter maken van de samenwerking op uw school gericht op docentprofessionalisering.

Voor wie: schoolleiders

Let op. Deze workshop duurt 2 uur en zal beginnen in ronde 1. Wanneer u kiest voor deze workshop kiest u voor de zelfde workshop in de eerste ronde.