De Stelling van Ptolemaeus zegt dat in een koordenvierhoek ABCD geldt dat

AB⋅ CD+AD⋅ BC=AC⋅ BD

Dit is sterker dan Pythagoras! Neem maar een rechthoek als koordenvierhoek.

In deze workshop bewijzen we de stelling op een fraaie wijze: we gooien de koordenvierhoek in een cirkelvormige vijver en spiegelen in de rand. Daarna is het rechttoe rechtaan.

Doel van de sessie 

Verwondering over wiskundige schoonheid.

Sessieleider: Kees Temme, Bètapartners

Doelgroep: docenten

Vakken: wiskunde

Zuurstof-15 is een positronen-emitter en kan het normale zuurstofatoom in water vervangen. Bij de beeldvormingstechniek “water-PET” wordt O-15 gebruikt als tracer (contrastmiddel) om doorbloeding van organen te meten. Probleem is wel dat O-15 een halveringstijd heeft van slechts 2 minuten! In deze workshop gaan we in op de fysica en de klinische toepassingen. Ook komen er ideeën langs hoe je deze state-of-the-art techniek ook in de klas aan de orde kunt laten komen.

De workshop is vooral gericht op natuurkunde- en wiskundedocenten. Ook biologen die niet van formules in paniek raken zullen de moderne toepassingen van water-PET gaaf vinden en hier ook in hun klas iets mee kunnen doen!

Doel van de sessie 

Bekend worden met water-PET en ideeën opdoen hoe je hier in je les mee aan de slag kunt gaan.

Sessieleider: Hans Harms, MedTrace (en gepromoveerd in het VUMC)

Doelgroep: docenten

Vakken: biologie, natuurkunde, NLT en wiskunde

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Tijdens deze presentatie gaan we in op samenwerking tussen landen met internationale rivieren. Deze gedeelde rivieren zijn samen verantwoordelijk voor meer dan de helft van het beschikbare zoetwater. Aangezien water een essentieel goed is, vormen deze 

gedeelde rivieren een bron van conflict dan wel samenwerking. Een veelgebruikte indicator voor samenwerking is de aanwezigheid van een rivier verdrag over bijvoorbeeld de verdeelsleutel van het beschikbare water. Denk aan het Nijlverdrag uit 1959 dat het Nijlwater verdeeld tussen Sudan en Egypte. 

Tijdens deze presentatie analyseren we dit soort verdragen, hun determinanten en de gevolgen van het tekenen van een rivier verdrag. Veel studies laten zien dat verdragen leiden tot minder conflicten over water, maar is dat wel zo? De insteek van deze workshop is economisch, met snufjes politieke wetenschappen en geografie. We zien aardig wat data voorbij komen en hier een daar een regressievergelijking.

Doel van de sessie 

Informeren over waterconflicten in de wereld vanuit een economische invalshoek.

Sessieleider: Erik Ansink, Vrije Universiteit

Doelgroep: docenten

Vakken: aardrijkskunde en economie

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Om de vraag uit de titel te beantwoorden worden in deze workshop drie practicumopdrachten gepresenteerd, inclusief een systematische reflectie op die opdrachten. Deze opdrachten zijn de afgelopen periode ontwikkeld voor studenten aan de lerarenopleiding natuur- en scheikunde aan de Hogeschool van Amsterdam. In deze presentatie staat de vraag centraal of het gelukt is studenten te laten heen-en-weer-denken tussen de hands-on-aspecten van het practicum en de bijbehorende minds-on-aspecten. We focussen op de bruikbare ervaringen, en niet op degelijk onderzoek. Die ervaringen laten -kort samengevat- zien dat je studenten inderdaad aan het nadenken kunt krijgen, mits je goed nadenkt over de scaffolds die je hun geeft. Daarmee worden practica ook bruikbaar als ‘normale’ huiswerkopdracht buiten een lock-down-situatie. De gepresenteerde practica hebben allemaal een niveau geschikt voor bovenbouw havo/vwo. 

Aan het einde van de sessie is er kort gelegenheid voor het uitwisselen van ervaringen. Deze sessie komt deels overeen met de mini-lezing op de WND natuurkunde van 2020 (hoewel uiteraard wel geactualiseerd!).

Doel van de sessie 

Bespreken van de mogelijkheden van thuisopdrachten aan de hand van enkele voorbeelden van de HvA.

Sessieleider: Wouter Spaan, Hogeschool van Amsterdam

Doelgroep: docenten

Vakken: natuurkunde en scheikunde

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Pigmenten voor fotosynthese gebruiken verschillende delen van het lichtspectrum. Dit kan je zien als een klassiek voorbeeld van niche differentiatie, waardoor soorten die verschillende kleuren licht absorberen naast elkaar kunnen leven. Met moderne technieken is recent ontdekt dat de trillingen van watermoleculen leiden tot vijf spectrale niches in het water: paars, blauw, groen, oranje en rood. Deze vijf kleuren worden doeltreffend opgenomen door de pigmenten van cyanobacteriën, de evolutionaire voorouders van alle algen en planten.

Met dit onderzoek wordt op basis van quantumfysica, satellietbeelden en veldmetingen de lichtkleur in het water beschreven. En daarmee wordt een nieuwe verklaring gegeven voor de biogeografische verspreiding van fotosynthetische pigmenten in de oceanen en meren van onze planeet.

Doel van de sessie 

Inzicht geven hoe de fysisch-chemische eigenschappen van water moleculen bepalend zijn voor de evolutie en verspreiding van fotosynthetische pigmenten op aarde.

Sessieleider: Jef Huisman, Professor of Aquatic Microbial Ecology, Universiteit van Amsterdam

Doelgroep: docenten

Vakken: biologie, natuurkunde en scheikunde

Een quotum voor watergebruik! Gaat dat er ooit van komen? In het Waterhandelsspel wel, daarbij zijn de waterrechten via een veiling  te verhandelen.  

Je probeert in deze workshop zelf het spel uit dat je bijvoorbeeld op een vrijdagmiddag met je klas kunt gaan spelen. Hiermee breng je het actuele thema duurzaamheid je klas. Dit past goed in modern, inclusief economie-onderwijs. De concepten van schaarste, markt en onderhandelen komen aan bod in de afstemming tussen industriën en overheid. Waterhandel is vergelijkbaar met de handel in de Europese CO2 emissierechten, dus dit spel levert een levendige illustratie van dit geopolitieke thema.

Je maakt hiermee ook kennis met de duurzaamheidsexperimenten van Wageningen Universiteit!

Doel van de sessie 

Inspiratie om het thema duurzaamheid in de les  op een speelse manier (gaming) te behandelen.

Sessieleider: Sabine Sanders, Wageningen Universiteit

Doelgroep: docenten

Vakken: aardrijkskunde en economie

Water is een bijzondere stof. Het gedraagt zich totaal anders dan andere vloeistoffen. In deze lezing gaan we in op een paar vreemde eigenschappen die misschien te verklaren zijn door twee verschillende vormen van vloeibaar water. Deze zijn ver onder het vriespunt en bij hoge druk te vinden. Dit idee is omstreden. Tot voor kort leek het onmogelijk om de twee vloeibare vormen van water waar te nemen, omdat water gewoonlijk bevriest als je het zo ver afkoelt. Sinds kort slagen wetenschappers er steeds beter in dit probleem te omzeilen, met intrigerende resultaten. Bij de speurtocht naar de twee vloeibare vormen van water blijkt infrarood licht goed van pas te komen.

Doel van de sessie 

Kennis opdoen over de nieuwste inzichten in de bijzondere eigenschappen van water.

Sessieleider: Sander Woutersen, Universiteit van Amsterdam

Doelgroep: docenten

Vakken: scheikunde, natuurkunde en NLT

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Sommige scholen hebben een observatorium tot hun beschikking, maar dat is maar een kleine minderheid. We laten zien hoe het dan toch mogelijk is om met leerlingen naar de sterrenhemel te kijken. 

Het is natuurlijk mogelijk om een losse goede telescoop met bijbehoren aan te schaffen en die in te zetten, maar dat kan begrotelijk worden als je het serieus wilt aanpakken en je hebt relatief veel werk aan het voorbereiden van een kijk-sessie.

Een minimale maar goede optie (voorbij een vogelkijkertje) is de aanschaf van een astronomische verrekijker-met-statief. We laten je zien hoe dit eruit ziet en bespreken les-ideeën. 

Bekijk de Zon overdag en ‘s avonds de sterrenhemel, Maan en planeten. Overdag kan je uiteraard ook de natuur bekijken. Met een smartphone kun je foto’s maken of video streamen naar een projector in een lokaal. Een investering als deze is dus voor meer dan één vak interessant; de vakken natuurkunde, biologie en aardrijkskunde hebben er allen wat aan, ook bij veldwerk en excursies!

Doel van de sessie 

Tips voor een praktische en betaalbare astronomie opstelling voor op school, met onderdelen die ook bruikbaar zijn voor andere vakken.

Sessieleider: Paul Dolk, Bètapartners

Doelgroep: docenten en TOA’s

Vakken: aardrijkskunde, biologie en natuurkunde

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Hoe gaan we in Nederland om met ons drinkwater? Hoe beschermen wij één van onze eerste levensbehoeften? In deze sessie krijgt u een inkijk in het proces rondom nieuwe risico’s voor de Nederlandse drinkwatervoorziening. 

Een groot deel van het Nederlandse drinkwater wordt gewonnen uit oppervlaktewater. De kwaliteit van oppervlaktewater is van vele factoren afhankelijk. Het is daarom niet altijd even gemakkelijk een goede inschatting te kunnen maken van het risico van deze kwaliteit op de drinkwaterkwaliteit. Het RIVM werkt samen met de verschillende partijen binnen de sector om bestaande, maar ook nieuwe risico’s goed in te kunnen schatten en te kunnen prioriteren. Naast literatuurstudies en modellen speelt analytische chemie een belangrijke rol in de identificatie van de verontreinigingen.

Doel van de sessie 

In deze sessie krijgt u een inkijk in het proces rondom nieuwe risico’s voor de Nederlandse drinkwatervoorziening.

Sessieleider:  Inge van Driezum, RIVM

Doelgroep: docenten

Vakken: aardrijkskunde, scheikunde en O&O

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Digitale Geletterdheid (DG) móet in het onderwijs, maar waar hebben we het dan over? In deze sessie gaan we met elkaar in gesprek over de rol van de school-/teamleider. We geven eerst een overzicht van dit brede onderwerp en voorbeelden voor een brede set vakken. 

Daarna gaan we op een interactieve manier aan de slag hoe DG te implementeren. Daar komt heel wat bij kijken: wat zijn de huidige wettelijke vereisten en hoe gaat zich dat ontwikkelen; hoe ontwikkel je een visie op dit onderwerp afgestemd op de schoolvisie; hoe zorg je dat er ruimte wordt gemaakt voor DG in de lesprogramma’s; hoe ondersteun je docenten die aan de slag willen met DG; welke keuzes heb je bij de implementatie. 

We gebruiken de ervaringen van de scholen die al vooruitstrevend bezig zijn en laten zien waar zij tegenaan lopen. 

Mogelijk willen deelnemers aansluitend aan deze workshop graag met elkaar van gedachten wisselen over Digitale Geletterdheid en docentenprofessionalisering. Daarvoor bieden we in de tweede workshopronde gelegenheid.

Doel van de sessie 

Inzicht in de inhoud van Digitale Geletterdheid en manieren om dit schoolbreed te implementeren, uitwisseling van ervaringen, inspireren en het leggen van contacten.

Sessieleiders: Jasper Dukers, Universiteit van Amsterdam en PCC & Eric Hijzen, docent informatica op het Roland Holst, beide vaksteunpuntcoördinatoren Informatica en Digitale Geletterdheid Bètapartners en Agnes Kemperman, Bètapartners

Doelgroep: Schoolleiders, teamleiders, docenten Informatica, coördinatoren DG.

Vakken: algemeen

In 1834 reed John Scott Russell op zijn paard langs een kanaal bij Edinburgh terwijl hij een golf volgde die zich kilometers voortbewoog zonder zijn vorm of snelheid te verliezen. Gefascineerd door dit fenomeen begon hij een zoektocht naar de wiskundige beschrijving van dit soort golven, ook wel “solitonen” genoemd. Deze zoektocht resulteerde in de Korteweg-de Vries (KdV) vergelijking. In deze voordracht wordt de geschiedenis van de KdV-vergelijking geschetst en wordt besproken wat deze vergelijking zo bijzonder maakt. 

Het werk van Russell was fundamenteel voor een breed scala aan ontwikkelingen zoals de moderne scheepsbouw en glasvezel optica.

Doel van de sessie 

Kennismaking met de wiskunde van watergolven, die aan de basis ligt van veel andere toepassingen, zoals bijvoorbeeld de optica in een glasvezelkabel.

Sessieleider: Hessel Posthuma, Universiteit van Amsterdam

Doelgroep: docenten

Vakken: wiskunde en natuurkunde

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Waarom zijn sommige delen van de oceaan ‘rijk’ en ‘productief’, maar andere niet?  In deze engelstalige(!) workshop zullen we inzicht geven in het samenspel van chemische, fysische en biologische processen en uitleg geven over het gebruik van de online tool van Ocean Data View om processen in de oceaan te visualiseren. 

Essentiële voedingsstoffen zoals stikstof, fosfaat, ijzer en mangaan zijn in opgeloste vorm aanwezig in zeewater. De voorraad is nabij het zonnige oceaanoppervlak snel uitgeput en verdere groei is alleen mogelijk als er weer ‘nieuwe’ voedingsstoffen worden aangevoerd uit de diepte. Hier spelen fysische processen zoals oceaan-mixing en turbulentie, onder andere door de oceaanstromingen, een cruciale rol. 

Het Internationale GEOTRACES programma brengt de oceanen in kaart en de data kan gebruikt worden om oceaan processen in beeld te brengen. Dit biedt een interessante context voor het onderwijs bij aardrijkskunde, scheikunde en natuurkunde.

Doel van de sessie 

Inzicht in het samenspel van chemie en oceaanstromingen dat het leven in zee mogelijk maakt en gebruiken van Ocean Data View om processen te visualiseren.

Sessieleider: Rob Middag en Nora Fried, NIOZ

Doelgroep: docenten

Vakken: aardrijkskunde, scheikunde, NLT en natuurkunde

Wist je dat actueel materiaal en linkjes naar bronnen bij elkaar gebracht zijn op een webapplicatie?  In deze sessie laten we je zien wat beschikbaar is en wat je er in je lessen mee kunt. 

In ons land is de dreiging van water reëel en heel zichtbaar. Graag willen we onze leerlingen laten zien wat er al gedaan wordt, en welke beslissingen er nog voor ons liggen. Dit verdient dan ook de aandacht in je lessen. 

Digitale kaarten, video’s en andere online bronnen zijn gebundeld en toegankelijk gemaakt voor het onderwijs via www.overstroming.info. Op een voor leerlingen toegankelijke manier vinden ze informatie over het watersysteem, ontstaan van overstromingen, geschiedenis, berekeningen, risico’s, toekomst, wie doet wat en wat doe jij.

Als docent kun je ervoor kiezen de storymap te gebruiken in klassikale instructie en de figuren en video’s tonen op het digibord en bespreken met de leerlingen. De storymap bevat ook veel extra bronnen die goed te gebruiken zijn in projectonderwijs, bijvoorbeeld als je leerlingen een inrichtingsplan of een evacuatieplan wilt laten maken.

Doel van de sessie 

We laten zien welke informatie en mogelijkheden de webapplicatie “Water op het Schoolplein” biedt voor inpassing in je lessen en projectonderwijs.

Sessieleider: Tim Favier, Universiteit Utrecht

Doelgroep: docenten

Vakken: aardrijkskunde

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Om de vraag uit de titel te beantwoorden worden in deze workshop drie practicumopdrachten gepresenteerd, inclusief een systematische reflectie op die opdrachten. Deze opdrachten zijn de afgelopen periode ontwikkeld voor studenten aan de lerarenopleiding natuur- en scheikunde aan de Hogeschool van Amsterdam. In deze presentatie staat de vraag centraal of het gelukt is studenten te laten heen-en-weer-denken tussen de hands-on-aspecten van het practicum en de bijbehorende minds-on-aspecten. We focussen op de bruikbare ervaringen, en niet op degelijk onderzoek. Die ervaringen laten -kort samengevat- zien dat je studenten inderdaad aan het nadenken kunt krijgen, mits je goed nadenkt over de scaffolds die je hun geeft. Daarmee worden practica ook bruikbaar als ‘normale’ huiswerkopdracht buiten een lock-down-situatie. De gepresenteerde practica hebben allemaal een niveau geschikt voor bovenbouw havo/vwo. 

Aan het einde van de sessie is er kort gelegenheid voor het uitwisselen van ervaringen. Deze sessie komt deels overeen met de mini-lezing op de WND natuurkunde van 2020 (hoewel uiteraard wel geactualiseerd!).

Doel van de sessie 

Bespreken van de mogelijkheden van thuisopdrachten aan de hand van enkele voorbeelden van de HvA.

Sessieleider: Wouter Spaan, Hogeschool van Amsterdam

Doelgroep: docenten

Vakken: natuurkunde en scheikunde

Tijdens deze sessie maak je kennis met het project ‘De vismigratierivier door de Afsluitdijk’. Waterbouwprojecten hebben gevolgen voor natuur en milieu, maar welke kansen liggen er voor de natuur tijdens de ontwikkeling? De vismigratierivier wordt een kilometerslange slingerende rivier voor vissen, dwars door de Afsluitdijk. Allerlei soorten trekvissen kunnen straks weer vrij heen en weer zwemmen tussen de Waddenzee en het IJsselmeer. Hoe zorg je ervoor dat alle soorten trekvissen gebruik kunnen maken van deze nieuwe route terwijl tegelijk de veiligheid tegen hoog water ook gewaarborgd blijft? En welke impact gaat de vismigratierivier hebben op de stand van de vissen? En de andere dieren in de voedselketen? 

Naast het inhoudelijke component is er ook ruimte om beroepsperspectieven te verkennen (en evt. de lesmodule ‘land boven water’ te ontdekken). 

De bouwers van water-infrastructuur bieden met het lesmateriaal van Land boven Water een kijkje in de manier waarop we in Nederland economische én ecologische belangen op elkaar afstemmen.

Deze sessie is met name gericht op de biologische impact en kansen tijdens waterbouwprojecten. Het lesmateriaal dat is ontwikkeld is echter vakoverstijgend in te zetten, in zowel onderbouw als bovenbouw.

Doel van de sessie 

Je krijgt een beeld hoe je de concepten uit ecologie in de context van de vismigratierivier in de Afsluitdijk voor leerlingen tot leven kunt laten komen.

Sessieleider: De heer Ir. A.B. (Ben) Griffioen, Wageningen Marine Research
Mevrouw L.M. van Vlier, Secretaris Opleidings- en Ontwikkelingsfonds Waterbouw

Doelgroep: docenten

Vakken: biologie, aardrijkskunde, economie, natuurkunde en O&O

Een quotum voor watergebruik! Gaat dat er ooit van komen? In het Waterhandelsspel wel, daarbij zijn de waterrechten via een veiling  te verhandelen.  

Je probeert in deze workshop zelf het spel uit dat je bijvoorbeeld op een vrijdagmiddag met je klas kunt gaan spelen. Hiermee breng je het actuele thema duurzaamheid je klas. Dit past goed in modern, inclusief economie-onderwijs. De concepten van schaarste, markt en onderhandelen komen aan bod in de afstemming tussen industriën en overheid. Waterhandel is vergelijkbaar met de handel in de Europese CO2 emissierechten, dus dit spel levert een levendige illustratie van dit geopolitieke thema.

Je maakt hiermee ook kennis met de duurzaamheidsexperimenten van Wageningen Universiteit!

Doel van de sessie 

Inspiratie om het thema duurzaamheid in de les  op een speelse manier (gaming) te behandelen.

Sessieleider: Sabine Sanders, Wageningen Universiteit

Doelgroep: docenten

Vakken: aardrijkskunde en economie

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Sommige scholen hebben een observatorium tot hun beschikking, maar dat is maar een kleine minderheid. We laten zien hoe het dan toch mogelijk is om met leerlingen naar de sterrenhemel te kijken. 

Het is natuurlijk mogelijk om een losse goede telescoop met bijbehoren aan te schaffen en die in te zetten, maar dat kan begrotelijk worden als je het serieus wilt aanpakken en je hebt relatief veel werk aan het voorbereiden van een kijk-sessie.

Een minimale maar goede optie (voorbij een vogelkijkertje) is de aanschaf van een astronomische verrekijker-met-statief. We laten je zien hoe dit eruit ziet en bespreken les-ideeën. 

Bekijk de Zon overdag en ‘s avonds de sterrenhemel, Maan en planeten. Overdag kan je uiteraard ook de natuur bekijken. Met een smartphone kun je foto’s maken of video streamen naar een projector in een lokaal. Een investering als deze is dus voor meer dan één vak interessant; de vakken natuurkunde, biologie en aardrijkskunde hebben er allen wat aan, ook bij veldwerk en excursies!

Doel van de sessie 

Tips voor een praktische en betaalbare astronomie opstelling voor op school, met onderdelen die ook bruikbaar zijn voor andere vakken.

Sessieleider: Paul Dolk, Bètapartners

Doelgroep: docenten en TOA’s

Vakken: aardrijkskunde, biologie en natuurkunde

Klik hier voor de presentatie van deze sessie.

Formatief evalueren is een krachtig hulpmiddel bij volgen en sturen van leerprocessen. Maar hoe doe je dat snel, in een grote klas, en zonder enorme stapels nakijkwerk?

In deze workshop ga je een aantal manieren zien waarmee je snel formatief kunt evalueren in de scheikunde- en natuurkundeles. Je leert hoe je gemakkelijk het leerproces van alle leerlingen kunt volgen en bijsturen. En dit alles met weinig voorbereidingstijd en zonder nakijkwerk. Bovendien zijn de gebruikte werkvormen zeer activerend voor de leerlingen.

Doel van de sessie 

Leer aanpakken om snel en eenvoudig formatief te kunnen evalueren in de klas. Zonder nakijkwerk!

Sessieleiders: Marjolein Wal, Betapartners en Ed van den Berg, Vrije Universiteit van Amsterdam

Doelgroep: docenten

Vakken: alle vakken

Klik hier voor de presentatie van deze sessie en hier voor de Pedagogy Quick Read

We gaan met elkaar de Semantic Wave verkennen, een krachtige manier om concepten te behandelen in Informatica-onderwijs. Na een introductie over deze educatieve theorie (ontwikkeld door Maton 2013) laten we je deze benadering zelf ervaren.  

Binnen het informatica onderwijs is het een grote uitdaging om de vele, vaak complexe, concepten goed over te brengen aan de leerlingen. De inzichten van de semantic wave geven een manier om na te denken over wat een goede uitleg/leerervaring is, zowel geschreven, multimedia of gesproken.

Ook kan je achterhalen waarom een metafoor of unplugged lesactiviteit werkt (en waarom soms juist niet) en ben je in staat om je eigen lesplannen, leeractiviteiten of andere resources gestructureerd te evalueren en verbeteren.

Na de workshop kun je deze aanpak zelf toepassen in je lespraktijk. We bespreken ook hoe we met elkaar contact kunnen houden om onze ervaringen uit te wisselen.

Doel van de sessie 

Effectievere (unplugged) lesactiviteiten ontwikkelen door middel van  het inzetten van de semantic wave.

Sessieleider: Jasper Dukers, Universiteit van Amsterdam en PCC & Eric Hijzen, docent informatica op het Roland Holst, beide vaksteunpuntcoördinatoren Informatica en Digitale Geletterdheid Bètapartners

Doelgroep: docenten

Vakken: informatica